این برای مردم هر شهری مهم است که از پتانسیل ها و امکانات شهر خود با خبر باشند تا درباره زندگی شهری خود بهتر بتوانند برنامه ریزی کنند. واقعیت این است که شهر تهران ضمن مشکلاتی که به ویژه در زمینه ترافیک و حمل و نقل و آلودگی هوا دارد، از برخی جهات نیز امتیازاتی دارد. بی تردید فن آوری اطلاعات را می توان یکی از امتیازات مدرن برای هر شهری در دنیای امروز دانست. فناوری اطلاعات در راحت کردن زندگی شهری در جوامع امروزی نقش اساسی داشته و پیشرفت آن در چند سال گذشته موجب شده که در خیلی از کشورها با استفاده از این فناوری ها، راهکارهای نوینی برای کنترل و بهبود وضعیت ترافیک ارائه شود.این نقش به خصوص در قالب مفهومی به نام ITS در کنترل ترافیک شهری و جاده ای بسیار برجسته است.
در کشور ما نیز بعضی از این فناوری ها مانند سامانه کنترل هوشمند چراغ راهنمایی تقاطع ها،سامانه اطلاع رسانی تراکم ترافیک با رادیو و تابلوهای متغیر خبری، ثبت خودکار وقایع و تصادفات و تخلفات، توزین در حال حرکت، آمارگیری اتوماتیک از پارامترهای ترافیکی و دوربین های کنترل سرعت به کار برده می شود.
تعاریف گوناگونی برای ITS ارائه شده اما یکی از بهترین تعاریف آن توسط وزارت ترابری ایالات متحده عنوان شده است; «سامانه های خودکار جمع آوری، نگهداری، پردازش و توزیع اطلاعات مربوط به جابه جایی کالا و مسافر».
درصورت استفاده درست ازITS، بسیاری از مشکلات حمل ونقل از قبیل خسارت های مادی و معنوی ناشی از سوانح و تصادفات، مشکلات نظارت و مدیریت در حمل ونقل، زمان های تلف شده و...رفع می شود.
سامانه های کنترل تطبیقی یا هوشمند چراغ های راهنمایی تقاطع ها یکی از پیشرفته ترین شاخه های ITS است که در بسیاری از کشورهای دنیا به کار می رود و در مدیریت و بهینه سازی جریان ترافیک و روانسازی آن، نقش مهمی دارد.
در شهرهای بزرگ جهان، از سامانه های مختلفی برای کنترل هوشمند چراغ های راهنمایی استفاده می شود که از آن جمله می توان بهSCOOT ،SCATS ،Philips ،Probyn و... اشاره کرد.
در این سامانه ها، چراغ های راهنمایی تقاطع ها باید طوری عمل کنند که حداقل تاخیرها و توقف ها و حداکثر گذردهی و ایمنی را در تقاطع ها ایجاد کنند.
به این ترتیب، با ایجاد هماهنگی بین چراغ های راهنمایی تقاطع های مجاور توسط مرکز هوشمند کنترل ترافیک، کمترین تاخیر در شبکه ترافیک شهری حاصل می شود.
در این سامانه ها حجم و میزان تراکم خودروها توسط حسگرهای گوناگونی که در زیر سطح جاده یا در حواشی آن نصب شده اند، اندازه گیری شده و با فیبر نوری یا به صورت بیسیم به مرکز کنترل ترافیک فرستاده می شوند.
در آنجا، نرم افزارها، محاسبات مربوط به مدیریت ترافیک را با در نظرگرفتن شرایط و زمان بهینه توقف پشت چراغ یا حرکت در حالت سبز انجام داده و سپس دستورات لازم به دستگاه های کنترل کننده چراغ ها فرستاده می شود.
از این سامانه ها، در ایران، SCATS (سامانه تعدیل ترافیک تطبیقی سیدنی) از همه معروف تر است و بیشترین کار پژوهشی و عملیاتی روی آن انجام شده است.
همان طور که از نام این سامانه پیداست، اولین بار در شهر سیدنی استرالیا از این سامانه استفاده شد و پس از آن در شهرهای هنگ کنگ، تهران، دوبلین و آتلانتا به کار رفت.
به این سامانه، گاهی CATSS (سامانه خودکار علامت دهی ترافیک کانبرا - پایتخت استرالیا) هم می گویند که نشان می دهد استرالیا در این زمینه فعالیت های زیادی انجام داده است.
هم اکنون در دنیا 23هزار تقاطع در بیش از 100 کشور دنیا به این سامانه مجهز هستند و تهران در این میان یکی از پیشگامان بوده است.
هسته مرکزیSCATS نرم افزاری است که با جمع آوری اطلاعات تقاطع ها (از جمله حجم عبوری هر مسیر و توقف یا عدم توقف خودروها پشت چراغ قرمز) و بررسی و پردازش این داده ها، فرمان مربوط به عملکرد چراغ هر تقاطع (از جمله طول سیکل و زمان سبز هر مسیر) را به آن تقاطع مخابره می کند.
مهمترین فواید این سامانه کاهش تاخیرهای بی مورد، کاهش زمان سفر و جلب آرامش و رضایت مسافر، ایجاد موج سبز در حرکت، چشمک زن کردن تقاطع ها در ساعات خلوت، کاهش تصادفات و... است.
همچنین وجود چنین سامانه ای به همراه یک شبکه اطلاع رسانی قوی به سادگی می تواند قبل از شروع سفرهای درون شهری، به افراد در انتخاب مسیر مطلوب کمک کندو در کاهش ترافیک تاثیر زیادی داشته باشد.
کاهش زمان سفر تا ?? درصد، کاهش تاخیر در تقاطع های چراغدار 35درصد، کاهش مصرف سوخت 12درصد، کاهش نشر آلاینده ها 10درصد، کاهش مدت جمع آوری صحنه تصادف 35درصد و کاهش تاخیر در عبور از تقاطع ها تا 20درصد از فواید به کارگیری SCATS است.
اما تهران در سال 77، به سیستم کنترل مرکزی هوشمند مجهز شد.
با توجه به اهمیت چراغ های راهنمایی در کنترل و هدایت ترافیک، یکی از فعالیت های اصلی شرکت کنترل ترافیک تهران گسترش و ارتقای سامانه کنترل چراغ های راهنمایی در سطح شهر تهران بوده است.
مهمترین این فعالیت ها توسعه و گسترش سامانه هوشمند یکپارچه کنترل چراغ های راهنمایی در سطح شهر بوده است. ???? کیلومتر معبر شریانی و بزرگ راهی و جمع کننده و پخش کننده و 2300 کیلومتر معبر در اختیار در تهران، طول شبکه های در اختیار را به16میلیون و 500 هزار کیلومتر می رساند که رقم قابل توجهی در مقابل ?میلیون خودرو درحال تردد در سطح شهر نیست.
بر این اساس 276 تقاطع در سطح تهران به سامانه SCATS مجهز شده اند 250 تای دیگر هم به زودی به این سامانه مجهز می شوند.
همچنین در این راستا، 19 تابلوی متغیر خبری در تهران نصب شده و 170 کیلومتر فیبر نوری اختصاصی کشیده شده است.
گستردگی و پیچیدگی ترافیک تهران استفاده از چراغ های راهنمایی هوشمند را در تقاطع های پرتردد ناگزیر می کند.
براساس آمار شرکت کنترل ترافیک اگر یک تقاطع در شهر تهران دچار نقص فنی یا دستکاری شود نه تنها عملکرد آن تقاطع بلکه توازن یک شبکه با حداقل 15 تقاطع دیگر به هم می خورد.
نرم افزار SCATS عملکرد توسعه، نگهداری و پشتیبانی چراغ های هوشمند را در فرآیند پیچیده ای، از نصب و راه اندازی چراغ در تقاطع، تا برقراری خط ارتباطی مورد نیاز با مرکز کنترل و همچنین طراحی شبکه ترافیکی تهران درSCATS و تعریف الگوریتم های مناسب برای زمان بندی شامل می شود.
مجموعه کلیه این فعالیت ها توسط بخش های مختلف شرکت کنترل ترافیک انجام می گیرد.
نمونه موفقیتآمیز به کارگیریSCATS در تقاطع های خیابان طالقانی است. از ضلع شرقی دانشگاه تهران که به سمت شرق بروید، غیراز تقاطع خیابان فلسطین که میدان است، خیابان طالقانی 10 تقاطع چراغدار دارد که از تقاطع وصال شروع شده و تا تقاطع شریعتی ادامه دارد.
اما وقتی وارد خیابان طالقانی می شویم، به خصوص بین تقاطع ولیعصر تا بهار، از 7 تقاطع چراغدار، عملا پشت یک یا دو چراغ بیشتر متوقف نمی شویم که نشان از موفقیتSCATS دراین محدوده دارد.
در تهران همچنین سامانه اولویت دهی به خودروهای امدادی(EVP) برای استفاده بهینه از زمان طلایی و عدم اتلاف وقت و حضور به موقع خودروهای امدادی در مواقع خطر درحال آزمایش است.
دراین سامانه پیشرفته، به محض فعال شدن تجهیزات داخل خودرو امدادی (حتی در فاصله دور از تقاطع)، گیرنده مربوطه تقاضای عبور خودرو امدادی را دریافت کرده و چراغ مسیر را سبز می کند (یا در حالت سبز نگه می دارد) تا زمانی که خودرو از تقاطع عبور کند و به عبارتی گیرنده تقاضا را دریافت نکند.
سامانهEVP هم اکنون در تقاطع خیابان مطهری و سلیمان خاطر (امیراتابک) درحال آزمایش است.

امید سیاوش – روزنامه مردم سالاری